تاریخچه ی برج آزادی
برج آزادی، سازه‌ای با نگرشی مدرن و بازتابی از میراث هنری ایران است. این بنا، ابتدا با نام برج شهیاد شناخته می‌شد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ به نام فعلی درخشید. نماد اصلی و تشخیصی تهران، برج آزادی به عنوان نمادی از “ایرانِ مدرن” در مرکز میدان آزادی قرار دارد.
این برج، در سال ۱۳۴۹ هجری خورشیدی توسط معمار برجنا حسین امانت طراحی و تحت نظارت محمد پورفتحی اجرا شد. ساختار معماری برج آزادی، یک تلفیق هنری از دوران‌های هخامنشی، ساسانی و اسلامی را به تصویر می‌کشد.
محوطه زیرین برج، خود را به دلیل وجود تالارهای نمایش، نگارخانه، کتابخانه و موزه به یک مرکز فرهنگی تبدیل کرده است. در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۵۳، این بنا به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پیشینه ساخت برج به مسابقه طرح یک نماد شناسایی ایران با نام “شهیاد آریامهر” بازمی‌گردد. طرح حسین امانت به عنوان برنده این مسابقه انتخاب شد و با آغاز ساخت در یازدهم آبان ۱۳۴۸ هجری خورشیدی، پس از بیست و هشت ماه کار، در ۲۴ مهرماه ۱۳۵۰ با نام برج شهیاد به بهره‌برداری رسید.
در جشن گشایش این برج، حضور محمدرضا پهلوی و همسرش فرح پهلوی همچون سایر مقامات مهم داخلی و خارجی، جشنی با شکوه را برگزار کردند. این برج، به عنوان یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، به تلفیق هنرهای هخامنشی، ساسانی و اسلامی، به عنوان یک شاهکار معماری به چشم می‌خورد.
برج آزادی پس از انقلاب
پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، برج آزادی به عنوان شاهکاری از معماری ایرانی در دوران پیش و پس از انقلاب، نقش مهمی در رویدادها و تحولات اجتماعی ایفا کرده است. این بنا که پیش از انقلاب با نام برج شهیاد شناخته می‌شد، پس از پیروزی انقلاب نامش به میدان آزادی تغییر کرد و به عنوان نمادی از مبارزات انقلاب و پیروزی ملت ایران بر جای مانده است.
در دوران انقلاب ۱۳۵۷، میدان آزادی شاهد برپایی اجتماعات مختلفی بود که از سوی مردم حمایت می‌شدند. پس از پیروزی انقلاب، مراسم پیشواز از سوی سید روح‌الله خمینی در این میدان برگزار شد و نام میدان از شهیاد به آزادی تغییر یافت.
در هفته‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران، میدان آزادی به عنوان محل گردهمایی میلیون‌ها نفر از معترضان به نتایج انتخابات ایفای نقش کرد. این میدان در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۸ به ویژه محل اعتراضات گسترده‌ای علیه نتایج انتخابات بود و شعارها بر پایه‌های برج حک می‌شدند.
بر اساس نظرسنجی‌ها، بیشتر شهروندان تهران برج آزادی را به عنوان نمادی از شهر تهران شناخته‌اند. اما از سال ۱۳۹۲ با ظهور مشکلات تخریبی در برج، مسئولیت به دست‌آوردن وضعیت برج از یک نهاد به نهاد دیگر منتقل شده و هنوز تصمیمی برای حفاظت از این آثار تاریخی اتخاذ نشده است.
در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی، برج آزادی به عنوان نماد ایران و سیاست کشور به کار گرفته شد. این اقدام با واکنش‌های مختلف داخلی مواجه شده و به نقد رسانه‌های داخلی انجامید.
یکی از واقعاتی که آواره‌هایی از تاریخ ایران را به‌یادآوری می‌کند، آیین توپ در کردن در کنار برج آزادی به مناسبت نوروز سال ۱۴۰۰ بود. این کار توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شد و باعث ایجاد ترک‌هایی در بنا شد. این اقدام توسط برخی از مقامات ملی به نقد واکنش نشان داد.
در تاریخ ۹ تیر ۱۴۰۲، جوانی به نام مهدی صادقی که در یکی از فعالیت‌های اعتراضی در ایلام دستگیر شده بود و حکم حبس و شلاق و ممنوعیت خروج از کشور را دریافت کرده بود، به زندگی خود پایان داد. او با مصرف دارو در کنار برج آزادی، در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ خود را از دنیا وداع گفت.
معماری مدرن برج آزادی (Azadi Tower)
معماری برج آزادی، با تلفیق عناصر معماری دوران هخامنشی، ساسانی و دوره اسلامی، به عنوان یک شاهکار هنری طراحی شده است. این بنا شامل چهار طبقه، چهار آسانسور، دو راه پله و ۲۸۶ پلکان است که در محوطه زیرین برج چندین سالن نمایش، نگارخانه، کتابخانه، موزه و فضاهای کاربردی دیگر دارد. امروزه، این بنا به عنوان محلی برای گالری و سالن نمایش به کار می‌رود.
با طول ۶۳ متر و ارتفاع ۴۵ متر از سطح زمین و ارتفاع ۵ متر از کف موزه، برج آزادی نه تنها یک نماد از مبارزات تاریخی ایران است بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی نیز شناخته می‌شود. در ساخت این بنا حدود چهل و شش هزار قطعه سنگ بریده به کار رفته‌اند.
معمار برج، حسین امانت، در توضیحات خود اظهار کرده است که این بنا نمایانگر گذشته‌های درخشان تاریخ ایران است. او با ادغام این گذشته‌ها در برج شهیاد، به تلاش برای نشان دادن بزرگی ایران در زمینه‌های مختلف هنر، ادبیات، معماری و علوم دیگر پرداخته است.
در ساختار بنا، خطوط موازی و پایه‌های بلند یادآور سبک معماری هخامنشی بوده و قوس اصلی میان برج، به عنوان نمادی از طاق کسری در دوران ساسانی شناخته می‌شود. همچنین، قوس بالایی با شکل شکسته از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران الهام گرفته شده است.
در ساخت برج، از تکنیک‌ها و عناصر گنبدسازی ایرانی استفاده شده است. بخش داخلی برج شامل دو طبقه است؛ یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد که با استفاده از آسانسور قابل دسترسی است. این گنبد با استفاده از بتن سفید و معرق ایرانی، جلوه‌ای فرهنگی و هنری به برج افزوده است.
در کل، برج آزادی با معماری خاص و الهام‌بخش خود، به عنوان یک نماد برجسته از تاریخ و فرهنگ ایران درخشان است.
فضای درونی برج آزادی، ترکیبی از سنت و مدرنیسم را به خوبی به تصویر می‌کشد، به ویژه در ساختار سقف طبقه دوم که از جلوه‌های بی‌نظیری برخوردار است. ورودی برج با درهای سنگی گرانیتی، هرکدام با وزن حدود ۵/۳ تن، باعث جلب توجه و احساس استواری می‌شود.
در داخل برج، دو آسانسور با استفاده از دیواره‌های برج به سرعت به طبقات بالاتر حرکت می‌کنند. آسانسور اول دو طبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد، سپس آسانسور دوم به کار می‌رود. این طراحی منحصر به فرد از ترکیبی از فرم‌ها و اندازه‌ها برخوردار است که به ارتقاء تجربه بازدیدکننده از فضا کمک می‌کند.
یک ویژگی جالب در فضای داخلی برج، عدم وجود سقف‌های بسته است. همه این سقف‌ها به طور آزاد به فضاهای بالاتر روی می‌آورند و این امکان را به بازدیدکنندگان می‌دهند تا از زیبایی و فراگیری معماری برج به بهترین شکل ممکن بهره‌مند شوند.
نقش های میدان آزادی
میدان شهیاد و طرح‌های آن، به عنوان بخشی از این اثر معماری بزرگ، از الهام‌گیری از میراث فرهنگی ایران و تلفیق مدرنیته با سنت معماری ایرانی خبر می‌دهند. امانت با استفاده از طرح داخلی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، نقوش و شکل‌های میدان را به وجود آورده است. همچنین، طراحی هندسی میدان با در نظر گرفتن روابط لگاریتمی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد، نمونه‌ای از دانش عمیق ریاضی معماران ایران در گذشته را نشان می‌دهد.
طراحی آب‌نما و فواره‌ها نیز از باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده و به میدان جلوه و زیبایی بخشیده است. شیب میدان با دقت و به منظور خاصی طراحی شده است، که این شیب به دلیل نزدیکی به فرودگاه مهرآباد نمی‌توانست بیش از حد بلند شود. برای حل این مشکل، امانت یک سرازیری در میدان ایجاد کرده است. با ورود به میدان از سمت فرودگاه و سرازیری به سمت برج، تجربه منحصر به فردی برای بازدیدکنندگان به وجود آورده است. این ترکیب از عناصر معماری، خطوط قوسی جالبی را در همتایی زمین زیر برج ایجاد کرده است.
ساخت و نگهداری: یک فرصت از دست رفته
بلندترین ساختمان ایران، برج آزادی، چه در زمان انقلاب ۱۳۵۷ و چه در دوران پس از آن، همواره به عنوان نمادی از قدرت و ایستادگی ملت ایران شناخته شده است. اما متأسفانه، زمان و چرخه‌ها بر روی این اثر زیبا نیز اثر گذاشته‌اند.
حسین امانت، با بیان بی‌توجهی شدید به نگهداری از این بنا، بحرانی را مطرح کرده است. برجی که از زیبایی‌ها و ارزش‌های تاریخی ایران بهره‌مند است، اما هیچ‌کس به نظر مشغول نگهداری آن نیست. از سوراخ‌کاری‌ها پس از انقلاب تا آسیب به ساختار بنا، این نماد را در معرض خطر قرار داده است.
به نظر می‌رسد همه چیز باید در خصوص این شاهکار معماری مهمان ناخوانده گذاشته شده باشد. از مشکلات آبیاری تا سوراخ‌ها و لوله‌های بیرونی، امانت انتقاداتی دارد که نه تنها او، بلکه رسانه‌های مختلف نیز آن‌ها را تأیید کرده‌اند.
ساخت و نگهداری برج آزادی
ما هنوز می‌توانیم به برج آزادی به عنوان یک نماد ارزش‌های ما افتخار کنیم، اما نیاز به توجه فوری به نگهداری و بازسازی داریم. مسئولان باید به این نماد ملی احترام بگذارند و تدابیر لازم را برای حفظ و احیاء آن اتخاذ کنند، تا تاریخ ایران در هر نگاهی به این بنا زیبا افتخار کند.
در بخش زیرین برج آزادی، تعدادی از امکانات برج مانند تالارهای نمایش، نگارخانه، کتابخانه و موزه واقع شده‌اند. از جمله این امکانات، موزه ششم بهمن می‌باشد که در عمق ۱۵ متری ضلع شمال برج آزادی در سال ۱۳۵۳ افتتاح شد. این موزه با امکانات پیشرفته و بخش‌های متنوع سمعی و بصری طراحی شده است. هدف این موزه ارائه دستاوردهای ناشی از انقلاب سفید در سال ۱۳۵۷ بوده و با این طراحی، دولت به زعم خود می‌خواست این دوره مهم را به جامعه معرفی کند.
در بخش فرهنگی، برج آزادی به عنوان نماد “ایران مدرن” در سال ۱۳۴۹ ایجاد شده است. در دهه‌های پس از انقلاب ۱۳۵۷، تلاش‌هایی انجام شد تا این بنا از ذهن عموم پاک شده و بناهای دیگری نظیر برج میلاد جایگزین شوند. با این حال، تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که برج آزادی هنوز هم به عنوان یکی از مهم‌ترین نمادهای بازشناسی کشور ایران و شهر تهران در سطح بین‌المللی شناخته می‌شود.
در پایان این مقاله، به وضوح مشاهده می‌شود که برج آزادی یا برج شهیاد نه تنها یک اثر معماری بلندپروازانه است بلکه نمادی است از رشد و تحولات تاریخی ایران. این بنا با تلفیق معماری هخامنشی، ساسانی، و دوره اسلامی، نه تنها یک جاذبه گردشگری استفاده شده است بلکه نقشی فراتر از آن را با ایجاد اتصال بین گذشته و حال ایران دارد.
برج آزادی به عنوان نمادی از ایران مدرن شناخته شده و در دهه‌های گذشته، تحت فشارهای فرهنگی و اجتماعی قرار گرفته است. با این حال، پیشرفت‌ها و تغییرات در دههٔ اخیر نشان می‌دهد که این بنا همچنان از اهمیت فراوانی برخوردار است و در ذهن مردم به عنوان نماد تهران و ایران باقی مانده است.
همچنین با وجود مشکلات و نقدهایی که به نگهداری برج آزادی ارائه شده‌اند، این بنا هنوز هم به عنوان یکی از نمادهای بازشناسی کشور ایران در سطح بین‌المللی محسوب می‌شود. امیدواریم که با توجه به اهمیت فرهنگی و تاریخی آن، نگهداری مناسب و بهبودات لازم بر روی این اثر بی‌نظیر انجام شود تا به عنوان یک نماد پایدار و برجسته از فرهنگ ایران به نسل‌های آینده منتقل گردد.
